Jonge kinderen spelen de hele dag door. Dat mag, meer nog: dat moet! Spel is een krachtige context waarin kinderen met ondersteuning van een vaardige begeleider volop groeien. Spelbegeleiding is verkennen, verbinden en verrijken. Samen op pad gaan en leren van elkaar. De auteurs stellen in dit boek een aantal gerichte vragen over de kracht van spel in onderwijs en educatie: Hoe kun je spel in de klas ten volle waarderen? Wat zijn kwaliteitsvolle leerkracht-kindinteracties die het spel van kinderen verrijken en uitdagen? Hoe verbind je je met de groep via spel? Liggen er dan ook kansen in het spontane spel? En wanneer ontstaat intense betrokkenheid? Uitgebreid aan bod komen onderwerpen als relatie en gedrag, zelfsturing, taal en rekenen met jonge kinderen en inbreng van kinderen in het thema. Interactie met kinderen is steeds het sleutelwoord. De kracht van spel biedt achtergrond, inspireert met mooie praktijkvoorbeelden en laat je groeien in spel. Voor leerkrachten, pedagogisch medewerkers, begeleiders, opleiders, vormingswerkers, studenten, opvoeders en iedereen met een passie voor het jonge kind. Deze uitgave is gebaseerd op onderzoeken waarin leerkrachten en andere begeleiders van peuters en kleuters samen met experts de kracht van spel in hun eigen praktijk hebben onderzocht. Voorwoord 8 Hoofdstuk 1 De kracht van spel 11 Door Annerieke Boland en Ilse Aerden 1.1 Op onderzoek naar de kracht van spel 12 1.2 Kenmerken van spel 15 1.3 Een nieuw kind in een bestaande wereld 17 1.4 De functies van onderwijs 19 1.5 Spel en onderwijs 20 1.6 De sleutelrol van interactie 22 1.7 Spel: waar kinderen en leerkrachten elkaar ontmoeten 24 1.8 Meespelen: onderbreking of ondersteuning? 26 1.9 Samengevat: Wat hebben we voor ogen met spel? 29 1.10 Spel in onderwijs: een onderbouwde keuze 30 1.11 Opbouw van het boek 34 Intermezzo I Grip op kwaliteit van spel via welbevinden en betrokkenheid 37 Door Bart Declercq Hoofdstuk 2 Samen-Spel: een warme relatie met elk kind 51 Door Caroline Vancraeyveldt en Annerieke Boland Inleiding 51 2.1 Verbinding als startpunt 52 2.2 Verbinding in rust 55 2.3 Meespelen in verbinding 56 2.4 Verbinden bij uitdagend gedrag 60 2.5 Casus 1 Kinderen die zich niet helemaal veilig voelen bij de leraar 62 2.6 Casus 2 Kinderen die vaak je aandacht vragen 66 2.7 Casus 3 Kinderen die veel ondersteuning vragen in het omgaan met gedrag en emoties 72 Tot slot 79 Samenvatting 79 Intermezzo II De ontwikkeling van doen-alsof-spel 81 Door Annerieke Boland en Ilse Aerden Hoofdstuk 3 Hoe stuur je zelfsturing in vrij spel? 101 Door Ilse Aerden, Tinne Van Camp en Caroline Vancraeyveldt 3.1 Zelfsturing als motor voor betrokken spel 102 3.2 Meer kansen creëren voor zelfsturing in de speelleeromgeving 107 3.3 Doen-alsof-spel en zelfsturing 112 3.4 Spelbegeleiding: wat is nu mijn rol als leerkracht? 115 3.5 Afstand nemen en terugblikken 123 Tot slot 124 Samenvatting: hoe stuur je zelfsturing? 126 Hoofdstuk 4 Spelen met taal 129 Door Annerieke Boland, Resi Damhuis en Eefje van der Zalm 4.1 Vragen over taal en spel 129 4.2 Taal en spel: een gouden combinatie 131 4.3 De combinatie van taaldenken en spel in de praktijk 136 4.4 Smeltende ijsjes: welke kernelementen herken je? 138 4.5 In de papierfabriek: complexe denktaal uitlokken 140 4.6 Bij de dierenarts: verrijken 143 4.7 Op de thee bij Denise: extra uitdaging voor laagtaalvaardige kinderen 147 4.8 Ervaringen van professionals 153 Tot slot 154 Samenvatting 155 Hoofdstuk 5 Rekenen op spel 157 Door Annerieke Boland, Eefje van der Zalm en Ronald Keijzer 5.1 Wiskunde als menselijke activiteit 158 5.2 Op zoek naar wiskundekansen 160 5.3 Wiskundedomeinen in de leefwereld van kinderen 161 5.4 De drie V’s met een wiskundebril 166 5.5 Verkennen en verbinden 166 5.6 Taal en wiskunde 169 5.7 Wiskunde is een werkwoord 171 5.8 Verbinden en verrijken 174 5.9 Nieuwsgierigheid, exploreren en communiceren 182 Tot slot 184 Samenvatting 185 Intermezzo III Loose parts play: een waaier aan handelingsmogelijkheden 187 Door Hilde Stroobants Hoofdstuk 6 Partners in spel 195 Door Jo Van de Weghe, Lien De Coninck, Hannelore De Greve, Jan Van de Wiele en Stefanie Leirens 6.1 Onderwijs maak je samen 196 6.2 Een thema verkennen met peuters: van sprokkeldagen naar een aanbod op maat 197 6.3 Dat prikt een beetje 204 6.4 Herhalen, taalsteun en bevestiging 206 6.5 Een thema verkennen met kleuters. Via drie fasen naar hogere betrokkenheid in je klas 207 6.6 Aan de slag met het thema ‘ik fiets!’ 214 Tot slot 216 Samenvatting 217 Hoofdstuk 7 Tijd voor spel! 219 Door Caroline Vancraeyveldt, Ilse Aerden, Annerieke Boland en Jo Van de Weghe 7.1 Spelen is leren 220 7.2 Een krachtig kindbeeld 223 7.3 Tijd geven, nemen en krijgen 228 Tot slot 236 Dankwoord 239 Over de auteurs 241 Literatuur en verantwoording 245 Bijlagen bij hoofdstuk 6 261 Bijlage 1 Weekschema van juf Diette bij het thema kriebeldiertjes 263 Bijlage 2 Hoekenfiches van juf Babs bij thema ‘ik fiets’. 268 8 De kracht van spel Voorwoord Iedereen die met jonge kinderen werkt, zal zich he