We leven in een tijdperk van meningen. Op sociale media, in talkshows op tv en in talloze vlogs en blogs buitelen de meningen over elkaar heen. Iedereen lijkt overal iets van te vinden, en ook te móeten vinden. We staan met ons allen bloot aan een stortvloed van besmettelijke opinitis, die we overigens ook met ons allen veroorzaken. Veel meningen zijn aangepraat en er wordt veel nagepraat, beïnvloed door de bubbel waartoe men behoort of door publieke figuren en influencers die hun mening zó overtuigend presenteren dat grote groepen hun mening voor waar aannemen.
De filosofie maakt al sinds de oudheid onderscheid tussen ‘meningen’, die schijnkennis vertegenwoordigen, en ‘waarheid’ op basis van kennis die voortkomt uit denken. Zelfstandig oordelen betekent in de eerste plaats onafhankelijk oordelen; onafhankelijk van meningen, drogbeelden en sentimenten.
De bijdragen in deze bundel verkennen hoe onafhankelijk oordelen tot stand komt. Hoe kunnen we zélf oordelen over waarheid en geloofwaardigheid? Welke rol spelen anderen daarbij? Nabije anderen, maar ook bubbel-overstijgende inspirerende denkers, historische of fictionele figuren, die uitnodigen tot nieuwe interpretaties en ideeën. En hoe krijgt een oordeel gezag? Is dat door imiterende herhaling, door het volume van de spreker, door slaafse volgzaamheid? Of door eigen, zelfstandige interpretatie?
In Opinitis gaan filosofen, theologen, cultuurhistorici en publicisten in op bovenstaande vragen. Zij onderzoeken vanuit verschillende invalshoeken hoe onze oordelen tot stand komen, hoe we ons verhouden tot de macht van de media en de invloed van de meerderheid, en hoe we aan onze eigen bubbel kunnen ontsnappen. Inhoud
Inleiding 7
Anja Machielse en Rudy Schreijnders
I. WEERBAARHEID TEGEN OPINITIS
Oordelen moet weer moeilijk worden 15
Leonie Breebaart
Stemmingen en sentimenten in tijden van liberalisme en pandemie 29
Heleen Pott
De prijs van de waarheid 45
Marc Josten
Fifty million Elvis fans can’t be wrong 57
Theo W.A. de Wit
Een ode aan de spatie 75
Mariëlle Schuurman
II. GEESTELIJKE WEERBAARHEID EN AUTONOMIE
Humanisme, zinvol leven en zelfstandig oordelen 87
Peter Derkx
De autonome mens onder vuur 105
Marcel Poorthuis
III. DE ROLLEN DIE ANDEREN KUNNEN SPELEN BIJ HET VORMEN VAN
EEN EIGEN MENING
Ethisch je eigen mening uiten: over kritiek en waarheid 125
Annemie Halsema
Het oordeel van een vriend 141
Anja Machielse
Oordelen en beoordeeld worden 157
Renée van Riessen
De ander in mij 171
Michael Elias
De toverkast van de herinnering 187
Liesbeth Levy
IV. DE MENS ALS BETEKENISWEZEN
Oordelen 207
Paul van Tongeren
Oordeelsvermogen, sociale weerbaarheid, en betekenisregie 219
Joachim Duyndam
Personalia 233
Personenregister 235