Iedereen hecht veel waarde aan gezondheid, mentaal en fysiek. De coronapandemie heeft ons geleerd dat niet alleen individuele gezondheid belangrijk is; het gaat om de gezondheid van de gehele bevolking. Onze volksgezondheid heeft meerdere gezichten. Hoewel de levensverwachting stijgt, komen deze extra jaren voornamelijk ten goede aan mensen met een hoger inkomen en meer opleiding. Het verschil met andere burgers kan oplopen tot zes tot zeven levensjaren. Tegelijkertijd neemt het aantal mensen met overgewicht, chronische aandoeningen en mentale problemen toe. De stijging is dus deels een toename van ongezonde levensjaren. Het landelijke beleid, onderschreven door alle ministeries, kent als doel om tussen nu en 2040 het aantal gezonde levensjaren te doen toenemen. Gezien de vergrijzing en een tekort aan arbeidskrachten is dit belangrijk voor het individuele welzijn en voor de welvaart van de Nederlandse staat. Dit doel is mogelijk als het lukt om vooral bij burgers met een laag inkomen en een praktische opleiding meer gezonde levensjaren te realiseren én een deel van de ongezonde levensjaren om te zetten in gezonde levensjaren. Meer volksgezondheid is in het belang van alle maatschappelijke domeinen (van onderwijs, leefomgeving, werk tot zorg) en kan alleen worden bereikt als alle domeinen zich hiervoor inzetten. Dit boek geeft ze een kader, vormt een bron van inspiratie en biedt aangrijpingspunten voor degenen die zich bezighouden met verbetering van de volksgezondheid: vanuit de zorg, het sociale domein, de fysieke leefomgeving en het onderwijs. Het geeft aan hoe het, gezien de huidige versnipperde initiatieven, mogelijk is om meer samenhang én meer effect te creëren: meer gezonde jaren voor iedereen. Inhoud Inleiding 10 Leeswijzer 16 1. Leidende principes als gezamenlijk kompas 18 1.1 Volksgezondheid dient meerdere belangen 19 1.2 Context als aangrijpingspunt 21 1.3 Volksgezondheid: fysiek én mentaal 21 1.4 Curatieve zorg beoordelen op bijdrage aan de volksgezondheid 22 1.5 Ongelijk investeren in gelijke kansen 23 1.6 Aanspreken op verantwoordelijkheid 24 1.7 Waardigheid 26 Hoofdpunten 27 2. Beeld van de volksgezondheid 28 2.1 Overgewicht 29 2.2 Chronische aandoeningen 29 2.3 Mentale gezondheid 30 2.4 Determinanten van (volks)gezondheid 31 2.5 Verschillen 33 2.6 De rol van bedrijven 39 2.7 Het zorg- en het preventiestelsel 40 2.8 Complexiteit erkennen 40 Hoofdpunten 42 3. Doelen 43 3.1 Landelijke doelen 43 3.2 Lokale en regionale doelen 44 3.3 Resultaten 46 3.4 Preventie en zorgkosten 48 3.5 Preventie, volksgezondheid en maatschappelijke baten 50 Hoofdpunten 51 4. Bouwstenen voor een effectieve preventiestrategie 52 4.1 Levensloopbenadering 53 4.2 Gebruik omgevingen als aangrijpingspunt 54 4.3 Kies een of meer thema’s 55 4.4 Combineer alle vormen van preventie 56 4.5 Sluit aan bij het perspectief van burgers 64 4.6 Zet in op effectieve interventies 68 4.7 Samenhangende aanpak: domeinoverstijgend en integraal 70 Hoofdpunten 71 5. Een kansrijke start 72 Paul van der Velpen en Koos van der Velden 5.1 Leidende principes 72 5.2 Beeld 73 5.3 Doelen 75 5.4 Ketenaanpak Kansrijke Start 76 5.5 Kansrijke Start: combinatie van universele en selectieve preventie 77 5.6 Depressie 78 5.7 Roken en gebruik van alcohol 78 5.8 Kansrijke Start en bestaanszekerheid 79 5.9 Digitale dienstverlening 80 Hoofdpunten 81 6. Gezond opgroeien 82 6.1 Integraal (regionaal) jeugdbeleid 82 6.2 Regiobeeld jeugd 84 6.3 Het onderwijs als belangrijke partner in het jeugdbeleid 86 6.4 Het programma Gezonde School 88 6.5 Mentale gezondheid 91 6.6 Fysieke gezondheid 92 6.7 Middelengebruik 94 6.8 Afstemming tussen gemeente(n) en onderwijs 98 Hoofdpunten 100 Subhoofdstuk Jongvolwassenen 101 Paul van der Velpen en Karine van ’t Land 7. Vitale volwassenen 105 7.1 Leidende principes 105 7.2 Regiobeeld volwassenen 106 7.3 Doelgroepen 109 7.4 Programma’s 113 7.5 Maatregelen 119 7.6 Gezondheidsbescherming en -bevordering 120 Hoofdpunten 121 Subhoofdstuk Positief ouder worden 122 Paul van der Velpen en Marinus Lineman 8. De gezonde wijk 125 Paul van der Velpen en Annelies Acda 8.1 Leidende principes 126 8.2 Regiobeeld 129 8.3 Strategieën 130 8.4 Leg verbindingen met het nationaal programma 132 8.5 Beweegvriendelijke omgeving 132 8.6 Gebiedsgericht werken 134 8.7 Krachtige basiszorg 137 8.8 Bewoners betrekken 138 Hoofdpunten 140 9. Zorg en preventie 141 Paul van der Velpen en Edwin van der Meer 9.1 Leidende principes 142 9.2 Regiobeeld 143 9.3 Activiteiten gericht op mensen die zorg mijden 145 9.4 Mensen die aankloppen bij de zorg… 147 9.5 Gezond gedrag stimuleren binnen het ziekenhuis 151 9.6 Naasten en mantelzorgers 153 9.7 Preventielandschap versterken 154 Hoofdpunten 155 10.Volksgezondheid verdient meer bescherming 156 Paul van der Velpen en Erik Buskens 10.1 Leidende principes 157 10.2 Roken 157 10.3 Alcoholgebruik 159 10.4 Voeding 159 10.5 Gokken 163 10.6 Commerciële determinanten van volksgezondheid worden onderkend 163 10.7 Economische belangen versus zorgplicht 164 Hoofdpunten 168 11.Een regionale preventie-infrastructuur bouwen 169 Paul van der Velpen en Guus Schrijvers 11.1 Leidende principes 169 11.2 Beeld publieke gezondheidszorg op dit moment 170 11.3 Een regionale preventie-infrastructuur 173 11.4 Rol landelijk niveau 179 Hoofdpunten 185 Nawoord 186 Dankwoord 189 Noten 190 Bronnen 190 Over de auteur 191