Dit boek is onmisbaar voor iedereen die zich bezighoudt met het besturen en bestuderen van complexe organisaties in de zorg. Systemisch kijken, denken en doen versterkt de vitaliteit van zorgorganisaties. Daarom geeft dit boek inzicht in de manier waarop systemen werken die te maken hebben met complexiteit. Het doel is met dit inzicht het managen van complexiteit mogelijk te maken. De auteurs baseren hun model van complexe systemen op het Viable System Model (VSM) van Stafford Beer en op het Malik Management Model van Fredmund Malik. Binnen het VSM gaat het steeds om de vraag wat een systeemonderdeel actueel en potentieel bijdraagt aan de vitaliteit van het geheel. Kernbegrippen van het Viable System Model zijn variëteit, evenwicht en recursiviteit. Deze begrippen komen in dit boek uitvoerig aan de orde. Zorgorganisaties functioneren immers in een steeds meer variërende omgeving. Door universele systeemprincipes te hanteren kunnen zij daar beter mee omgaan. In complexe organisaties kan het management alleen sturen op basis van een algemeen geformuleerde missie en een generieke toewijzing van breed geformuleerde functies. De organisatie wordt zo ontworpen dat zij het vermogen heeft zich aan te passen, te leren en zich verder te ontwikkelen. De auteurs laten dit zien aan de hand van verschillende voorbeelden uit hun eigen praktijk. Omdat het systeemperspectief een abstract karakter heeft, werken zij in dit boek ook andere voorbeelden uit. Dit boek is onmisbaar voor iedereen die zich bezighoudt met het besturen en bestuderen van complexe organisaties in de zorg. Het boek maakt onderdeel uit van "De organisatie van zorg" - een nieuwe serie managementboeken die vanuit verschillende invalshoeken en vakgebieden kijkt naar de manier waarop wij zorg vormgeven, nu en in de toekomst. Zo kan de lezer zorg in een breder perspectief plaatsen en mogelijk bijdragen aan de verbetering ervan. Systemisch kijken, denken en doen versterkt de vitaliteit van zorgorganisaties. Daarom geeft dit boek geeft inzicht in de manier waarop systemen werken die te maken hebben met complexiteit. Het doel is met dit inzicht het managen van complexiteit mogelijk te maken. De auteurs baseren hun model van complexe systemen op het Viable System Model (VSM) van Stafford Beer en op het Malik Management Model van Fredmund Malik. Binnen het VSM gaat het steeds om de vraag wat een systeemonderdeel actueel en potentieel bijdraagt aan de vitaliteit van het geheel. Kernbegrippen van het Viable System Model zijn variëteit, evenwicht en recursiviteit. Deze begrippen komen in dit boek uitvoerig aan de orde. Zorgorganisaties functioneren immers in een steeds meer variërende omgeving. Door universele systeemprincipes te hanteren kunnen zij daar beter mee omgaan. In complexe organisaties kan het management alleen sturen op basis van een algemeen geformuleerde missie en een generieke toewijzing van breed geformuleerde functies. De organisatie wordt zo ontworpen dat zij het vermogen heeft zich aan te passen, te leren en zich verder te ontwikkelen. De auteurs laten dit zien aan de hand van verschillende voorbeelden uit hun eigen praktijk. Omdat het systeemperspectief een abstract karakter heeft, werken zij in dit boek ook andere voorbeelden uit. Dit boek is onmisbaar voor iedereen die zich bezighoudt met het besturen en bestuderen van complexe organisaties in de zorg. Het boek maakt onderdeel uit van "De organisatie van zorg" - een nieuwe serie managementboeken die vanuit verschillende invalshoeken en vakgebieden kijkt naar de manier waarop wij zorg vormgeven, nu en in de toekomst. Zo kan de lezer zorg in een breder perspectief plaatsen en mogelijk bijdragen aan de verbetering ervan. 1 Inleiding 13 1.1 De complexiteit van de zorg en zorgorganisaties neemt toe 13 1.2 Vitale systemen 14 1.3 De opdracht van organisaties 15 1.4 Onze manier van kijken 17 1.5 Systeemperspectief 18 1.6 Een complex systeem: een ziekenhuis 19 2 Systeemtheorie 21 2.1 Inleiding 21 2.2 Stafford Beer 22 2.3 De universele opbouw van complexe systemen 23 2.3.1 Systeem 1: de operatie. 24 2.3.2 Systeem 2: coördinatie 25 2.3.3 Systeem 3: samenhang, sturen en verantwoorden 26 2.3.4 Systeem 3+: Monitoring als apart onderdeel 28 2.3.5 Systeem 4: Toekomst en heden verbinden 29 2.3.6 Systeem 5: Waar we van zijn, systeemgrenzen. 30 3 De Nederlandse gezondheidszorg in systeemperspectief 31 3.1 Inleiding 31 3.2 Systeem 1: de operatie. 32 3.3 Systeem 2: coördinatie 32 3.4 Systeem 3: samenhang, sturen en verantwoorden 33 3.4.1 Systeem 3: senior management 33 3.4.2 Systeem 3+: monitoring als apart onderdeel 33 3.5 Systeem 4: toekomst en heden verbinden 33 3.6 Systeem 5: waar we van zijn, systeemgrenzen 34 4 Cliëntperspectief is leidend 35 4.1 Uitwerking cliëntperspectief in levensvatbare systemen 35 4.2 Cliëntperspectief is leidend voor systeemopbouw 36 4.3 Cliëntperspectief: systeem in beeld 38 4.4 Cliëntperspectief: evenwicht tussen vraag en aanbod 41 4.5 Cliëntperspectief: het systeem is in evenwicht 43 5 Patronen en interventies 47 5.1 Inleiding 47 5.2 Systeem 5: beleid 52 5.2.1 De organisatie zonder eigen identiteit 52 5.2.2 De ambivalente organisatie 54 5.2.3 De bestuurder als manager 55 5.3 Systeem 4: ontwikkeling 56 5.3.1 De reactieve organisatie 57 5.3.2 De (be)stuurloze organisatie 58 5.4 Systeem 3: senior management 60 5.4.1 Het oekazebedrijf 61 5.4.2 Het ontkoppelde bedrijf 62 5.4.3 De ieder-voor-zichorganisatie 63 5.4.4 Management regeert 65 5.5 Systeem 3+: auditing 66 5.5.1 Cijfers of inhoud 66 5.5.2 Als de cijfers maar goed zijn 66 5.6 Systeem 2: coördinatie 67 5.6.1 Alles moet worden afgestemd 68 5.6.2 Autoritaire bureaucratie 69 5.7 Systeem 1: de Operatie 70 5.7.1 All operations are equal (but some are more equal than others) 70 5.7.2 De uitvoering beslist (over alles) 71 5.8 Samenvatting 72 6 Inrichting Vitaal Management Model: vertaling naar inrichting governancemodel en managementsysteem 75 6.1 Inleiding 75 6.2 Wat bepaalt vitaliteit? 77 6.3 Wanneer is een systeem in control? 80 6.4 De inrichting van governance 81 6.5 Vitaal management 86 7 Ontwerpregels voor een vitale zorgorganisatie 89 7.1 Inleiding 89 7.2 Lange termijn organisatieniveau 92 7.3 Korte termijn mensniveau 93 7.4 Kort termijn organisatieniveau 94 7.5 Lange termijn mensniveau 95 7.6 Vitaal management 96 8 Vitaliteit en strategievorming 99 8.1 Cliëntperspectief 99 8.2 De zes variabelen van strategisch management 102 8.3 Vitale strategievorming 103 8.4 Adaptief management vanuit cliëntperspectief 106 9 Conclusie: het vitaliseren van de eigen organisatie 109 9.1 Inleiding 109 9.2 Cliënt als vertrekpunt 109 9.3 Complexiteit en control 111 9.4 Zelforganisatie 112 Literatuurlijst 114 Auteurs 118