Het spectrum van de Nederlandse Hervormde Kerk was heel breed. De flanken van vrijzinnigen en gereformeerden zijn bekend. Maar van het brede midden, in de vooroorlogse jaren zo’n zestig procent van de kerk, is het beeld veel waziger. Dit boek gaat over een deel van dit midden, de zogeheten ethische richting. In de schijnwerper staat professor Johannes de Groot, die daarvan een prominent vertegenwoordiger was. De Groot maakte in vijftien jaar tijd snel carrière van dorpsdominee in Garrelsweer tot stadspredikant in Den Haag. In 1928 werd hij in Groningen hoogleraar Hebreeuws. Acht jaar later stapte hij over naar de Utrechtse theologische faculteit, wat hem in het hart van orthodox-hervormd Nederland bracht. Hij was niet alleen een gerespecteerd hoogleraar Oude Testament. Zoals zoveel professoren van zijn generatie was hij volop kerkelijk en maatschappelijk actief. Hij bekleedde bestuursfuncties op het gebied van onderwijs en media. Vijf keer bezocht hij Palestina, een land dat voor hem het vijfde evangelie was, maar waarvan hij de toekomst somber inzag. Regelmatig was hij op de radio te horen. Een man met een missie. Inleiding 9 De keus voor De Groot 11 De ethisch-orthodoxe richting 13 Het ethisch beginsel 17 Theologisch-kerkelijke positionering 19 Het einde van de ethische richting 24 De Groot als vertegenwoordiger van de ethische orthodoxie 26 1 Jeugd en studententijd 28 1.1 Boerenafkomst 28 1.2 Naar de grote stad 29 1.3 Een begaafde leerling 31 1.4 Theologiestudent 33 1.5 De Groningse theologische faculteit 34 1.6 Orthodox en vrijzinnig 36 1.7 Studentenleven 37 1.8 Een gouden medaille 40 1.9 Actief in het dispuut M.A.T.A. 42 1.10 Erelid (af) 44 1.11 Proponent in de Nederlandse Hervormde Kerk 46 1.12 Studieverblijf in Palestina 47 1.13 Internationaal netwerk 52 2 Docent, doctor, dominee 57 2.1 Gymnasiumdocent 57 2.2 Promotie 58 2.3 Taal, theologie en context van het Oude Testament 60 2.4 Theologisch-wetenschappelijke positionering 63 2.5 Huwelijk 65 2.6 Dorpsdominee in Garrelsweer 68 2.7 Proefschrift: gekritiseerd en gewaardeerd 72 2.8 Voortgaand debat 74 2.9 In de kerkelijke richtingenstrijd 76 2.10 Taalstudie 78 2.11 Predikant te Roodeschool 80 2.12 Classicale context 82 2.13 Publiceren: Palestina tijdens de Eerste Wereldoorlog 84 2.14 Wetenschapper en docent 86 3 Vleugels uitslaan in Vlissingen 88 3.1 Een ideale kandidaat 88 3.2 Vlissingen na de Eerste Wereldoorlog 90 3.3 Maatschappelijke problematiek 92 3.4 Om het hart van de bevolking 93 3.5 Om het hart van de gemeente 96 3.6 Christelijk onderwijs 99 3.7 Ethisch-orthodoxe diversiteit 101 3.8 Confessionele vorming 103 3.9 De toekomst van Palestina 104 3.10 Publicatiepauze 107 4 Grotestadspredikant in Den Haag 112 4.1 Intrede 113 4.2 Stadsgemeente en grootstedelijke problematiek 114 4.3 Een wijk in opbouw 115 4.4 Bredere inzet 119 4.5 Jeugdwerk 119 4.6 Confessionelen en ethischen 122 4.7 De Band des Vredes: een breed-orthodoxe kiesvereniging 125 4.8 Bestuurlijke activiteiten 128 4.9 Spiritisme, theosofie, antroposofie 130 4.10 Wetenschappelijk productiviteit 133 4.11 Reserves en waardering 136 4.12 Tweede Palestinareis in 1926 138 4.13 Reisverslagen en reisconnecties 141 4.14 Afscheid van het domineesleven 142 5 Van kansel naar katheder 145 5.1 Gepasseerd in 1917 en 1924 146 5.2 Een nieuwe kans in 1927 148 5.3 Krachtenveld 151 5.4 Tweede keus 155 5.5 Een bescheiden begin 156 5.6 Gemengde reacties 158 6 Hoogleraar in Groningen 160 6.1 Stad en universiteit 160 6.2 Sfeer en samenwerking in de theologische faculteit 163 6.3 Orthodoxie in de letterenfaculteit 166 6.4 Opnieuw naar Palestina 168 6.5 Docent en wetenschapper 172 6.6 Archeologische en psychologische interesse 175 6.7 Ouderling in de hervormde gemeente 178 6.8 Nevenactiviteiten 181 6.9 Voorzitter van de Vereeniging voor Christelijk Onderwijs 184 6.10 Aristocratische bestuursstijl 186 6.11 Bezuinigingsplannen 188 6.12 Tweede bezuinigingsronde 190 7 Ethisch-orthodoxe wetenschapsbeoefening 196 7.1 Boek van Godsopenbaring 196 7.2 De verhouding van Oud en Nieuw Testament 201 7.3 Voortgaande openbaring 202 Godsdienstige waarde 203 Ethische waarde 205 7.4 Geloof en wetenschap 206 7.5 Archeologisch onderzoek 209 7.6 Literaire kritiek 212 7.7 De historische betrouwbaarheid van de hoofdlijnen 216 7.8 Onderdelen en details 217 7.9 Wonderverhalen 220 7.10 Te midden van tijdgenoten 221 8 Hoogleraar in Utrecht 229 8.1 Persona non grata 230 8.2 Exegese van de verticale lijn 235 8.3 Inleiden in de tempel 238 8.4 Weer naar Palestina 241 8.5 Herstel van de leerstoel Hebreeuws? 245 8.6 Drukke nevenactiviteiten 248 8.7 NCRV-bestuurder 251 8.8 Publicitaire prestaties 255 8.9 Geestelijk leiding geven 256 8.10 Houding tijdens de bezetting 259 Onderwijs 259 Omroep 260 8.11 Stijgende onderwijslast 263 8.12 Bezettingsperikelen aan de universiteit 265 Besluit 270 Uitvaart 270 Herdenkingen 272 Nalatenschap 274 Betekenis 277 Palestinakenner 279 Kerkelijk brugfiguur 281 Wetenschapper in de ethisch-orthodoxe traditie 283 Bijlagen 287 Bijlage I. De Groots dateringen van oudtestamentische boeken 289 Bijlage II. Bibliografie Johannes de Groot 291 Bijlage III. Beknopte karakterisering van de kerkelijk-theologische richtingen 295 Illustratieverantwoording 297 Geraadpleegde bronnen 298 Register van persoonsnamen 315