Wie was Willem van Abcoude, de middeleeuwse edelman die in 1400 twee gasthuizen stichtte die vandaag de dag nog steeds actief zijn: het Sint-Ewoutsgasthuis in Wijk bij Duurstede en het Sint-Bartholomeusgasthuis in Utrecht? Dit rijk geïllustreerde boek haalt Willem van Abcoude uit de schaduw van de geschiedenis. De auteur neemt de lezer mee in een zoektocht naar Willems opmerkelijke familie, zijn vele weldaden, zijn enorme welstand en zijn intrigerende levensreis. Het begint met de komst van een van zijn voorvaderen uit het adellijke geslacht Van Zuilen in het Nedersticht en eindigt met de wederwaardigheden van zijn neef en erfgenaam Jacob van Gaasbeek. Deze laatste stierf in 1459 zonder opvolging in Brussel, waarmee een einde kwam aan een bewogen geschiedenis van dit adellijke geslacht. Door zorgvuldig onderzoek, het raadplegen van oorkonden en biografische gegevens en het in kaart brengen van de context, ontstaat een fascinerend beeld van een man met enerzijds een ridderlijk leven vol veldtochten, belegeringen, toernooien en bestuurlijke standvastigheid, maar ook ruimte voor de bescherming van zijn familie, voogdijschap en vrome stichtingen. Dit boek is onmisbaar voor wie meer wil weten over de vergeten weldoener die meer dan 600 jaar geleden het zaadje plantte van iets dat nog steeds groeit en bloeit. Daarnaast biedt het een levendig en toegankelijk inzicht in de middeleeuwen en het leven van de adel rond 1400. Woord vooraf 7 Ten geleide 8 1 Willems familiale oorsprong 9 Sulen 9 Burcht 11 Anholt 12 Gijsbert van Zuilen in het Utrechtse 13 Bezit en huwelijk 15 Duurstede 19 Bertha? 21 Hendrika van Abcoude? 22 2 Willems stamvader 24 Sweder I van Abcoude-Zuilen 24 Falend bisschoppelijk bestuur 25 Een bedreven bisschop, rebelse ridders en een kandidaat-keizer 26 Halsstarrige Hendrik, onverzettelijke Otto en een absente Sweder 33 Het koekoeksjong van Otto in de nesten 34 Sweder van Abcoude en Nicolaas van Kats trekken de banden aan 38 Montfoort 39 Sweders dood 40 3 Willems overgrootvader 41 Exit Jan van Nassau 41 Moord 42 Nieuwe bisschoppen 44 Het onzalige verloop van de ambtsperiode van bisschop Willem Berthout 45 Stad Wijk 49 Gijsbrechts dood en kinderen 51 4 Willems grootvader 53 Oorlog 53 Sweder baas en boos 55 Bisschop Frederik van Sierk 58 Tussenbisschoppen en Utrechtse weerstand 61 Sweder profiteert van financiële malaise bisschop 62 Willem III de Goede had ook zijn slechte kanten 64 De herrijzenis van het Sticht en de neergang van Sweder II van Abcoude 67 Het geheimzegel van Sweder II van Abcoude 72 Kinderen 74 5 Willems vader 75 In de ban van de stilte 75 Actie in het Sticht 77 Weerdesteyn 79 Oorlog aan de periferie van het Nedersticht 81 Huis Linschoten 83 Wisseling van de wacht in Holland 84 Tussen bisschop en ruwaard 88 De zakelijke relatie met neef Jan en nicht Margaretha van Arkel 91 De bouw van en het kapittel van de Sint-Jan- Baptistkerk te Wijk bij Duurstede 92 Wisseling van de wacht in Utrecht 93 Gijsbrechts laatste actie had nog een staartje 95 Overige kinderen van Gijsbrecht 97 6 Willems wereld 98 De bijl der gerechtigheid 98 Welzijn 99 Kerk 101 De politieke toestand ten tijde van Willem 101 Netwerk 104 Toernooi 105 Gekke Willem 106 7 Willems militaire campagnes 109 Jeugd 109 De Gelderse successieoorlog – de broederstrijd 110 Baesweiler 112 Jan II van Blois 116 Loenersloot 118 De Slag bij Niftrik en de Pruisenreis 120 Coevorden 124 Rhijnestein 126 Schoonvorst (Schönforst) en Willemstein 127 De Friese en de Arkelse oorlog 128 8 Willems vrouw en schoonfamilie 132 Strijdbaar 132 ‘Heilige’ familie 133 Moederskant 134 Maria als kind 136 Zakelijk huwelijk 137 Uitruil 139 Vrouwe van Abcoude 139 9 Willems broer 142 Eerste bezittingen en eerste tegenslagen 142 Meer bezittingen en minder tegenslag 145 Vriend van Jan II van Blois 146 Vrijgezel af 148 Schipperen tussen Holland en ’t Sticht 149 De grote uitruil 154 De destructie van kasteel Gaasbeek 155 Vrome daden en de stichting van het kartuizer- klooster Nieuwlicht 166 Sweders dood 169 Sweders schare aan bastaardkinderen 170 10 Willems bezit 173 Lenen 173 Willem als leenman 175 Willem als leenheer 177 Tol 180 11 Willems macht 181 Verhouding tot de bisschop 181 Een man van middelen 183 12 Willems weldaden 186 Het Sint-Bartholomeusgasthuis te Utrecht 186 Regels 188 Het Sint-Ewoutsgasthuis te Wijk bij Duurstede 190 Willems regels voor het Sint-Ewoutsgasthuis 199 De pelgrimstocht van Willem 203 Vader en zoon werden ridder 207 De Jeruzalembroederschap te Utrecht 209 De broederschapskapel gemodelleerd naar de Heilig Grafkapel 211 De stichting van een klooster in Wijk bij Duurstede 213 Dominicanessenklooster ja of nee? 214 Zusters in opstand 215 Schönensteinbach 217 Het kartuizerklooster Nieuwlicht te Utrecht 219 13 Willems kinderen en één nicht 220 Gijsbrecht 220 Jan 222 Maria 223 Johanna 224 De andere Johanna van Abcoude 227 Acht bastaarden plus één 229 Jan van Wijk en Jan van Elingen 231 Jan van Meerten 233 Jan van Driebergen 234 Ida, echtgenote van Hendrik Moliaert 237 Ida, echtgenote van Gerrit van Wamel 237 Floris ‘van Gameren’ 238 Elisabeth, echtgenote van Jan van de Poel 240 Gerrit van Woudenberch 242 14 Willems voogdij 243 Regeling 243 Pubergedrag 244 Leeftijd 246 Afwezige neven 247 15 Willems erfenis en erfgenaam 250 Opkomende moeilijkheden 250 De bisschop pakt jonker Gaasbeek in 251 Kartuizers op de bres voor jonker Gaasbeek 253 Betaalde hulp 256 Tot uitspraak gekomen 258 Hoger beroep eindigt in mislukte coup 260 Het leven gaat verder … voor Jacob 261 Zetten in het politieke schaakspel 262 Familiedrama’s 268 Een nieuw narratief 273 Soest en het verdriet van Jacob 275 Schoonfamilie Schoonvorst 278 Nieuwe vrouw, nieuwe start 282 Utrecht 286 Maîtresse versus echtgenote 289 In de voetsporen van zijn oom en zijn schoonoom 292 Willem en Jacobs mogelijke culturele nalatenschap 296 Bijlagen 299 I Lijst van Utrechtse bisschoppen 299 II Graven en gravinnen van Holland 300 III Graven en gravinnen/hertogen en hertoginnen van Gelre 301 IV Hertogen en hertoginnen van Brabant 302 V Genealogische aantekeningen geslacht Van Zuilen-van Abcoude 303 VI Kwartierstaat Willem van Abcoude (vijf generaties) 304 VII Bloedlijn Willem van Abcoude met Sint Ewout van Provins 305 Noten 306 Verantwoording afbeeldingen 335 Afkortingen 338 Uitgegeven bronnen en literatuur 339 Register van plaatsen en personen 346