De opkomst van het socialisme in Nederland is verbonden aan de namen Ferdinand Domela Nieuwenhuis en Pieter Jelles Troelstra, maar er was nog een derde man in het spel: Vitus Bruinsma, in 1850 geboren in de betere burgerij van Leeuwarden. Ook hij had een eigen partij achter zich, streed voor het algemeen kiesrecht en genoot na­tionale bekendheid, maar door ziekte verdween hij al op middelbare leeftijd van het politieke toneel. Dat Bruinsma een zeer interessante en veelzijdige man was, blijkt duidelijk uit deze biografie. Hij was een vrijdenker die zich op allerlei gebieden manifesteerde: bestrijding van kwakzalverij, praktische steun aan Multatuli, her­ vormingen in onderwijs en landbouw, popularisering van moderne weten­schap. Deels met blijvende gevolgen. Daarnaast viel Bruinsma op door de manier waarop hij zijn privéleven in­ richtte. Terwijl hij nog volop actief was in de politiek, verliet hij zijn echtgeno­te om in alle openheid met schrijfster, natuuronderzoekster en feministe Frederike Uildriks te gaan samenleven, in zonde maar wel gelukkig. Woord vooraf 7 Een eigengereid ventje 9 De mislukte vader en de geslaagde oom 9 Student op eigen houtje 15 Maatschappelijk invoegen 21 Leraar met sluimerende technische ambities 21 Huwelijk met Hilda van den Berg 24 De vereniging van leraren 27 Multatuliaan 31 Toegewijde volgeling 31 Het pleegkind 38 Verstand van alles 43 Apostel van de wetenschap 44 De Friese landbouwschool 48 De Vereniging tegen de Kwakzalverij 51 Collega Frederike van Uildriks 59 De kennismaking 59 De driehoeksverhouding 62 Leerjaren in de politiek 67 De sociale kwestie 67 Propagandist voor algemeen kiesrecht 71 Kandidaat voor de Tweede Kamer 79 Het Friesch Comité voor Algemeen Kies- en Stemrecht 85 Oprichting in de luwte 85 De Kamerverkiezingen van 1888 88 Op zoek naar samenwerking 94 Het Friesch Comité van de Volkspartij 103 De halfslachtige naamsverandering 103 Gebeten hond van het Leeuwarder stadsbestuur 108 Opnieuw verkiezingsrumoer in Schoterland 112 Meer ruzies tussen Bruinsma en Domela Nieuwenhuis 115 Frederike verdringt Hilda 119 Scheiding van tafel en bed 119 Mevrouw Bruinsma-Van den Berg, pensionhoudster 127 Zalig samenleven in Gorredijk 130 Ruwe politiek 141 Onbesuisde manoeuvres 141 Dan maar lid van de SDB 146 Raadslid van Opsterland 153 Een af lopende zaak 161 Weg uit de SDB en voor de SDAP hoogstens sympathie 161 De Nederlandsche Volkspartij 165 Letterkundige te Lochem 175 Een genoeglijk leven 175 Beroertes 181 Naroep 187 Noten 193 Bronnen 205 Archieven 205 Websites 205 Literatuur 206 Personenregister 209