Is de economie een proces van autonome wetten die zich gedragen als natuurwetten? Of speelt de human factor mee, in de vorm van keuzes, ethische afwegingen, en culturele en religieuze achtergronden? Lange tijd is aangenomen dat in de marktwerking 'de onzichtbare hand van God' aan het werk is en dat zelfsturing van de economie als vanzelf een goede maatschappij oplevert. Dit roept het beeld op van de economie als een zelfstandig voortbewegende kolos met eigen onveranderlijke wetten. Met deze metafoor is het gemakkelijk om de roep om een rechtvaardiger verdeling en andere ethische eisen vanuit de theologie af te doen als naïef en onrealistisch. En dat terwijl heilige teksten veelvuldig enscherpzinnig spreken over zaken als handel, geldhuishouding, de waarde van arbeid en een eerlijke verdeling van bezit.Economen beginnen de menselijke dimensies van vrijheid, geweten, begeerte,vertrouwen en verlangen naar geluk meer en meer van invloed te zien op deeconomie. Kritische geesten menen dat elke economie impliciet een mensbeeld,een maatschappijvisie en zelfs een opvatting over de hoogste waarde herbergt.Hoe kan economie ontmaskerd worden in haar dimensie van verborgen levensbeschouwingen?Ruim twintig auteurs - economen, theologen, een rabbijn, filosofen, sociologen,politici en juristen, allen verbonden aan de Universiteit van Tilburg - houdenzich in deze bundel bezig met de verhouding tussen economie en theologie.Ze proberen een uitweg te vinden uit twee elkaar bestrijdende extremen: eengoddelijke sanctionering van de economie en een al even radicale veroordelingervan.De mammon is nu eenmaal een duivelse macht, maar niettemin kun jeer vriendschap mee sluiten. 'Economie draait niet alleen om mij. Het draait ook niet alleen om jou. Het draait om ons.' Niet minder dan vierentwintig wetenschappers hebben bijgedragen aan de bundel 'Vrienden met de mammon': theologen, economen, filosofen, sociologen, juristen, historici en taalkundigen. Onder hen verschillende namen die ook regelmatig in Trouw opduiken, zoals Frank Bosman ('meest spraakmakende theoloog van 2011'), Bas de Gaay Fortman (voormalig PPR-politicus) en Elisa Klapheck (rabbijn). Allemaal hebben ze een band met de Universiteit van Tilburg. Geloof en geld: voor christenen een lastige, zo niet onmogelijke combinatie. Want zei Jezus niet dat je niet God kunt dienen én de mammon? Ging een kameel niet gemakkelijker door het oog van een naald dan een rijke het koninkrijk van God binnen? En bewijst de huidige economische crisis niet dat het slijk der aarde en geldzucht de wortel van alle kwaad zijn? Zo simpel ligt het niet, blijkt uit de eenentwintig opstellen in 'Vrienden met de mammon'. Economie en theologie sluiten elkaar helemaal niet uit. Religieuze waarden kunnen wel degelijk een rol spelen in economische processen. Allereerst omdat heilige teksten kunnen inspireren om de (inter)nationale financiële huishoudkunde rechtvaardiger, 'Godswaardiger' in te richten en de armoede en uitbuiting de wereld uit te helpen. Hoe dat doel vervolgens concreet bereikt kan worden, is vers twee. Pauselijke encyclieken, documenten van de Wereldraad van Kerken, een pleidooi voor islamitisch bankieren en het oudtestamentische jubeljaar, belasting op basis van vrijwilligheid, computergames - de ideeën zijn legio en creatief, maar de macht om ze daadwerkelijk in praktijk te brengen, is beperkt. Moreel misschien minder urgent, maar zeker zo interessant zijn daarnaast de opstellen over wat de economie van haar kant de religie te bieden heeft. Zoals de bijdrage van Marcel Poorthuis, die het nog altijd prachtige essay van etnoloog Marcel Mauss uit 1925 over het geschenk verbindt met Maimonides' acht graden van geven. Of de verrassende bijdragen over rivaliserende tweelingbroers, zondebokken en oudtestamentische merkkleding. Ook de stripliefhebber komt aan zijn trekken bij een artikel over de van oorsprong sociaal-katholieke en antisemitische stripheld Kuifje. De prikkelendste bijdrage is van Lans Bovenberg, die stelt dat Jezus een ware 'homo economicus' was. Bijvoorbeeld als hij zijn volgelingen aanspoort de kosten en de baten verstandig tegen elkaar af te wegen en te investeren in de hoogste winst: het eeuwige leven. Of, nog uitdagender, dat zijn kruisdood een uiterst baatzuchtige, calculerende keuze was, omdat de 'winst' ervan (het geluk van de mensheid) opwoog tegen de 'kosten' ervan (de pijn en de schande). Johan Graafland dient Bovenberg al meteen van repliek met een andere analyse van het begrip 'eigenbelang'. 'Vrienden met de mammon' is veelzijdig en ook, juist interessant voor wie normaliter de economiepagina's in de krant maar vluchtig bekijkt. Sommige opstellen zijn ronduit spannend en ze maken allemaal nieuwsgierig naar meer, zoals naar het (licht bekritiseerde) werk van Tomas Sedlacek en de (unaniem verguisde) romans van de Amerikaanse Ayn Rand. En laat u zich niet afschrikken door de dikte van de bundel; hij is uw tijd waard. Een inspirerend en rijk boek. 15-04-2014 Marijke Laurense Trouw