Weerbaar zijn betekent dat iemand kan opkomen voor zijn eigen wensen, grenzen en behoeften en daarbij rekening houdt met de wensen en grenzen van een ander. Weerbaar gedrag is dus gedrag waarin je voor jezelf opkomt met respect voor jezelf én voor de ander. Het Handboek weerbaarheid is dé leidraad voor iedere weerbaarheidstrainer, ervaren en onervaren. Het boek biedt een theoretische onderbouwing van de methodiek van psychofysieke weerbaarheid en een praktijkgedeelte. Weerbaarheidsthema’s als pesten, huiselijk geweld, agressieregulatie en loverboys zijn uitgebreid beschreven. De aandachtspunten voor praktisch iedere doelgroep zijn helder uiteengezet en de beschrijving van opzet en uitvoering van diverse vormen van weerbaarheidstraining zijn praktisch geformuleerd. Met de voorbeeldwerkvormen die dit handboek afsluiten kan iedere professional direct aan de slag. Behalve een naslagwerk is deze uitgave ook een studieboek; voorafgaand aan ieder hoofdstuk zijn de leerdoelen van dat betreffende hoofdstuk beschreven, het bevat verwerkingsopdrachten en een aantal praktijkvoorbeelden. De auteurs van dit handboek zijn allen zeer ervaren opleiders van weerbaarheidstrainers. Inhoud Voorwoord Piet Geert Nicolay 9 Inleiding 11 Bij de tweede druk 12 Deel I Theorie 1 Weerbaarheid en weerbaarheidstrainingen 15 1.1 Inleiding 15 1.2 Geschiedenis: weerbaarheid van 2000 tot heden 15 1.3 Wat is weerbaarheid? 18 1.4 Weerbaarheid en andere begrippen 18 1.5 Methodisch lesgeven 21 1.6 De vier pijlers van weerbaarheid 22 1.7 Fysieke, mentale en verbale technieken in weerbaarheid 23 1.8 Leeswijzer 25 2 Theoretische onderbouwing 26 2.1 Inleiding 26 2.2. Werken aan het vergroten van weerbaarheid 26 2.3 De kaders van een weerbaarheidstraining 27 2.4 Het biopsychosociaal model 28 2.5 Elementen van een weerbaarheidstraining 32 2.6 Praktische invulling van de lessen 32 3 De trainer 35 3.1 Inleiding 35 3.2 Eigen weerbaarheid 35 3.3 Egen vaardigheid 36 3.4 Signalering, advisering en doorverwijzing 36 3.5 Kennis van en afstand tot de doelgroep 37 3.6 Meerzijdig partijdig 37 4 Van doelgroep naar cursusgroep 39 4.1 Inleiding 39 4.2 Doelgroepen 39 4.3 Van doelgroep naar cursistengroep 42 4.4 Van cursistengroep naar cursus 44 4.5 Contra-indicaties voor een weerbaarheidstraining 48 5 Weerbaarheidsthema’s 50 5.1 Inleiding 50 5.2 Pesten 54 BW_handboek weerbaarheid_2e herz druk.indd 5 22-10-2021 13:37:06 5.3 Geweld door vreemden 55 5.4 Huiselijk geweld 56 5.5 Grensoverschrijdend gedrag binnen een beroepsuitoefening 58 5.6 Agressieregulatie 59 5.7 Loverboys 59 5.8 Racisme 60 6 Methodiek en didactiek: de KISS-aanpak 62 6.1 Didactische vaardigheden 62 6.2 Methodiek: de KISS-aanpak en stap 1 en 2 63 6.3 Stap 3 van de KISS-aanpak: randvoorwaarden 64 6.4 Stap 4 van de KISS-aanpak: bepaal de cursusdoelen en de lesdoelen 67 6.5 Stap 5 van de KISS-aanpak: bepaal de doelen per les 68 6.6 Stap 6 van de KISS-aanpak: bepaal de werkvormen per les 71 6.7 Organisatieopstelling 72 6.8 Stap 7 in de KISS-aanpak: uitwerken van de werkvormen 75 6.9 Voorbeeld van voorbereiding van een lesonderdeel 78 6.10 Lesevaluatie 82 Deel II Praktijk 7 Didactische werkvormen in weerbaarheid 87 7.1 Didactische werkvormen 87 7.2 Doceren 87 7.3 Demonstreren en nadoen 88 7.4 Gespreksvormen 88 7.5 Opdrachtvormen 89 7.6 Spel 89 7.7 Rollenspelen 90 8 Begin en einde van een les 91 8.1 Inleiding 91 8.2 Groeten 91 8.3 Opwarming 92 8.4 Kennismakingsspelletjes 92 8.5 Opwarmspelletjes 94 8.6 Massagewerkvormen 96 8.7 Geleide fantasie en meditatie 98 8.8 Zonnegroet en Haka 99 8.9 Andere vormen voor het afsluiten van een les 100 9 Basisvaardigheden in weerbaarheid 101 9.1 Inleiding 101 9.2 Opbouw 101 9.3 De drie A’s 102 BW_handboek weerbaarheid_2e herz druk.indd 6 22-10-2021 13:37:06 9.4 Goed voorbeeld 102 9.5 Werkvormen 102 9.6 Werkvormen om oogcontact te oefenen 106 9.7 Werkvormen om stevig staan te oefenen 107 9.8 Werkvormen voor een congruente gezichtsuitdrukking 109 10 Werkvormen voor houding, uitstraling, herkennen van emoties en intuïtie 111 10.1 Houding en uitstraling 111 10.2 Eigen grenzen herkennen 116 10.3 Emoties herkennen en uiten 117 10.4 Intuïtie in weerbaarheid 118 10.5 Werkvormen met intuïtie 119 11 Werkvormen voor het vergroten van eigenwaarde 121 11.1 Inleiding 121 11.2 Trots 121 11.3 Hara 123 11.4 Wilskracht 125 11.5 Plankje 126 12 Confrontatie en de-escalatie 130 12.1 Inleiding: confrontatie en de-escalatie 130 12.2 Confrontatie en de-escalatie in weerbaarheid 132 12.3 Rustige houding en ademhaling 132 12.4 Neem ruimte in 133 12.5 Werkvormen voor een combinatie van confrontatieregels 133 12.6 ‘Echte’ rollenspelen 137 13 Samenwerking, vertrouwen en roddelen 141 13.1 Inleiding 141 13.2 Keuze van de werkvormen 142 13.3 Opbouw en plaats in de cursus 142 13.4 Samenwerkingswerkvormen 143 13.5 Vertrouwenswerkvormen 148 13.6 Roddelen 150 14 Bevrijdingstechnieken, lichaamswapens en stoeivormen 152 14.1 Lichaamswapens en bevrijdingen uit grepen per doelgroep 152 14.2 Aanleren en herhalen van technieken en bevrijdingen 155 14.3 Werkvormen 157 14.4 Stoeispelen 159 14.5 Randvoorwaarden voor de inzet van stoeispelen 160 14.6 Doelgroepen 160 14.7 Stoeiwerkvormen 161 BW_handboek weerbaarheid_2e herz druk.indd 7 22-10-2021 13:37:06 15 Groepsdruk en aanvallen door meer dan één aanvaller 164 15.1 Inleiding 164 15.2 Groepsdruk 164 15.3 Groepjes hangjongeren 165 15.4 Soorten groepen 166 15.5 Houding en uitstraling: de snackbar 166 15.6 Werkvormen met verschillende groepen 167 16 Werken met de vier elementen 168 16.1 De vier elementen 168 16.2 De vier elementen als reactie op grensoverschrijdend gedrag 169 16.3 Werkvormen met de vier elementen 170 16.4 De vier elementen in de cursus 171 17 Lesgeven met muziek 173 17.1 Inleiding 173 17.2 Muziek in weerbaarheid 173 17.3 Top 5 174 18 Lesgeven over specifieke thema’s binnen weerbaarheid 176 18.1 Inleiding 176 18.2 Informatieoverdracht 176 18.3 Hulp vragen en hulp bieden 177 18.4 Juridische informatie 180 18.5 Werkvormen ten behoeve van juridische kwesties in weerbaarheid 183 18.6 Loverboys 185 18.7 Racisme 187 18.8 Pesten 187 18.9 Uitnodigen van gasten in de lessen 189 Deel III Bijlagen Bijlage 1 Materialen 193 Bijlage 2 Schema van de werkvormen 194 Aanbevolen literatuur 199 Bibliografie 200 Index 203 Over de auteurs 207