“Met mama praat ik Nederlands, met papa Italiaans en met mijn zus Frans” Meertalig opgroeien is een mooi cadeau voor kinderen. Ze switchen moeiteloos van de ene naar de andere taal, het is goed voor hun cognitieve ontwikkeling en ze bouwen een enorme woordenschat en een groot referentiekader op. Maar meertalig opvoeden gaat niet vanzelf. Meertalige gezinnen stuiten op dezelfde moeilijkheden en vragen. Hoe leert mijn kind twee of drie talen tegelijk, is dat vermoeiend en hoe werkt het in zijn brein? Wat is voldoende taalaanbod en hoe bied ik dat aan? Hoe verbeter ik mijn kind? Is het erg als mijn kind zijn talen mixt? Wanneer kan ik eigenlijk het beste met de meertalige opvoeding beginnen? Het doel van dit boek is om deze en vele andere vragen te beantwoorden en om advies te geven om zo ouders en opvoeders een handje te helpen. Meertalig opvoeden is een handboek vol informatie, anekdotes en wetenschappelijke weetjes over meertalig opvoeden. Een must voor iedereen die meertalige kinderen opvoedt. Marinella Orioni is Nederlandse van Italiaanse afkomst en moeder van twee drietalige dochters. Na haar studie Nederlands werkte zij onder meer als docent Nederlands aan de Université Lille 3 en aan het Institut Néerlandais in Parijs. Tegenwoordig is ze naast het schrijven actief met lezingen en workshops meertaligheid en interculturaliteit in binnen- en buitenland. Eerder verschenen van haar Het meertalige kind en het kinderboek Hoeveel talen spreek jij?. Inhoud Voorwoord 13 Bij wijze van inleiding: een prachtig cadeau voor je kind, maar het gaat niet vanzelf 19 Een prachtig cadeau voor je kind 20 Meertaligheid is een gezinserfgoed 20 Meertaligheid is een communicatiemiddel 21 Meertaligheid is een eyeopener 24 Meertaligheid is een exclusiviteitsfactor 25 Meertaligheid is goed voor het brein 25 Meertaligheid is een troef op de arbeidsmarkt 26 Meertaligheid is een springplank naar andere talen 26 Meertalig opvoeden gaat niet vanzelf 27 Wat wil ik bereiken? 28 Wat is mijn rol? 29 Welke rol speelt mijn omgeving? 30 Ik ben bang dat… 33 Ieder kind is anders 34 Soms lukt het niet 36 Deel 1 Ouders in de hoofdrol 1 Welke taal spreek je wanneer en tegen wie? / Taalrelaties 41 Taalkeuze 42 Wanneer spreek ik mijn eigen taal? 44 En de schooltaal dan? 46 Wanneer spreek ik mijn eigen taal niet? 48 De tafeltaal, een verhaal apart 51 Welke taal spreken broertjes en zusjes onderling? 54 Hoe weet mijn kind wanneer het welke taal tegen wie moet spreken? 55 Welke keuzes maken andere meertalige gezinnen? 56 2 Hoe houd ik het vol? / Cruciale momenten in de meertalige opvoeding 63 Alert blijven 64 Als het eerste enthousiasme afneemt… 65 Naar school 66 Is de meertaligheid van mijn kind stabiel? 69 De stille periode 70 En als mijn kind weigert mijn taal te spreken? 71 Tot hoever ga je? 75 3 Ik heb altijd mijn taal tegen mijn kind gesproken, waarom spreekt hij het niet? / Passief en actief taalgebruik 79 Actieve en passieve talenkennis, het verschil 79 Welke technieken kan ik toepassen in de beginjaren? 82 Welke technieken kan ik toepassen in de eerste schooljaren? 83 4 Wat is voldoende taalaanbod? / … en hoe bied je dat aan? 87 Wat is voldoende taalaanbod? 87 Hoe kan ik mijn eigen taal zo veel mogelijk aanbieden? 88 5 Moet ik alle fouten van mijn kind verbeteren? / Goed omgaan met feedback 93 Welke fouten maakt mijn kind en waarom? 93 Overgeneralisatie 94 Transferfouten 95 Woordvolgordefouten 97 Woordenschatfouten 98 Hoe kan ik het beste feedback geven? 99 Helpen de talen elkaar? 105 Deel 2 Kinderen in de hoofdrol 6 Hoe vergelijkbaar zijn een-, twee- en drietalige kinderen? / Focus op hun overeenkomsten en verschillen 111 Van een eentalig naar een meertalig perspectief 111 De taalkeuze van meertalige kinderen 112 Van een tweetalig naar een drietalig perspectief 115 Een uitgebalanceerde driehoeksverhouding 119 7 Wat gebeurt er in het hoofd van mijn kind? / Het kinderbrein onder de loep 123 De capaciteiten van het babybrein 124 Waarom hebben we een accent? 126 Opbouw van taalsystemen in het kinderbrein 126 Geboren vertalers? 128 Cognitieve flexibiliteit 130 Metalinguïstistich bewustzijn 131 Effectief focussen 132 Denken, dromen, tellen en emoties uiten 132 8 Wat een rommeltje, mijn kind mixt zijn talen! / Ordenen en rangschikken: ogenschijnlijke wanorde verbergt ingewikkelde strategische technieken 137 Vanaf wanneer zijn kinderen in staat hun talen te scheiden? 138 Waarom gebruiken meertaligen hun talen door elkaar? 139 Hoe gebruiken meertaligen hun talen door elkaar? 141 Hoe mixen drietaligen hun talen? 149 Is mixen en switchen vermoeiend voor het brein? 151 9 Help, mijn kind kent minder woorden dan zijn eentalige vriendjes! / Woordenschat in meerdere talen is een optelsom 153 Woordenschatverwerving in het kinderbrein 154 Van alle talen een beetje, maar geen enkele taal helemaal? 158 Verhouding thuistaal-schooltaal 161 De thuistaal heeft genoeg woorden 162 Deel 3 In en om meertaligheid 10 Wie is mijn kind eigenlijk? / Taal, cultuur en identiteit 167 Taal en cultuur horen bij elkaar 168 Hoeveel input is genoeg? 169 Vanaf welke leeftijd zijn kinderen zich bewust van cultuurverschillen 171 Heeft mijn kind een voorkeur voor een van zijn talen? 174 Voelt mijn kind zich anders dan eentalige kinderen? 176 Is meertaligheid een onderwerp van gesprek met vriendjes? 178 Wat vindt mijn kind van eentaligheid? 180 11 Het komt door de talen! / Meertaligheid als zondebok voor talige problemen 181 Belang van de thuistaal 181 Taalontwikkelingsstoornis of niet? 186 Diagnostiek 188 Kunnen kinderen met een taalstoornis ook meertalig opgroeien? 190 12 Het komt door de cultuur! / Meertaligheid als zondebok voor niet-talige problemen 191 Meertaligheid krijgt de schuld van een mislukte integratie 191 Goede beheersing van de schooltaal en de thuistaal is de sleutel tot succes 192 Chique en niet-chique talen? 194 13 Is mijn kind wel echt meertalig als hij niet kan lezen en schrijven in de talen? / Kunnen lezen en schrijven is een meerwaarde, geen voorwaarde 197 De meerwaarde van lezen en schrijven in de thuistaal 197 Het leesproces en de woordverwerking van meertalige kinderen 199 Wat zijn realistische verwachtingen van geletterdheid in de thuistaal? 201 Wanneer kan mijn kind het beste beginnen met lezen en schrijven in de thuistaal? 203 Hoe en waar kan ons kind leren lezen en schrijven? 206 Drietalige gezinnen: in welke andere taal gaat ons kind lezen en schrijven? 207 Toegift: mijn kind verbetert mij! / De rollen omgedraaid, een interessante positie 211 Tot slot 215 Dankwoord 217 Personenregister 219 Definities van gebruikte begrippen 221 Geraadpleegde literatuur 225 Bijlage: de interviews 233