Interfacultaire lessenreeks over mens, maatschappij en wetenschap Wetenschappelijke inzichten over de oorsprong van de kosmos spreken tot de verbeelding. Niet zelden zetten ze onze vertrouwde opvattingen op losse schroeven. Wetenschappers spreken bijvoorbeeld over een context waarin tijd nog niet bestond, een situatie die dus per definitie niet te situeren valt in de tijd. Hoe stellen ze zich die oorsprong dan precies voor? In deze bundel gaat het ook over het ontstaan van onze planeet aarde, over het begin van het leven op aarde en over het moment waarop de mens zich begon te onderscheiden van andere dieren. Dergelijke narratieven over de oorsprong van het universum en het leven zeggen onvermijdelijk iets over wie wij, mensen, zijn. Daarnaast biedt dit volume van Lessen voor de eenentwintigste eeuw ook een staalkaart van ander actueel onderzoek. Dat gebeurt aan de hand van toegankelijke teksten over wetenschappelijke ontwikkelingen in heel verschillende vakgebieden: van de zin van patenten in tijden van pandemie, over de doeltreffendheid van mindfulness en het belang van duurzaam voedsel, tot de ongekende mogelijkheden van artificiële intelligentie. Wetenschappelijke inzichten over de oorsprong van de kosmos spreken tot de verbeelding. Niet zelden zetten ze onze vertrouwde opvattingen op losse schroeven. Wetenschappers spreken bijvoorbeeld over een context waarin tijd nog niet bestond, een situatie die dus per definitie niet te situeren valt in de tijd. Hoe stellen ze zich die oorsprong dan precies voor? In deze bundel gaat het ook over het ontstaan van onze planeet aarde, over het begin van het leven op aarde en over het moment waarop de mens zich begon te onderscheiden van andere dieren. Dergelijke narratieven over de oorsprong van het universum en het leven zeggen onvermijdelijk iets over wie wij, mensen, zijn. Daarnaast biedt dit volume van Lessen voor de eenentwintigste eeuw ook een staalkaart van ander actueel onderzoek. Dat gebeurt aan de hand van toegankelijke teksten over wetenschappelijke ontwikkelingen in heel verschillende vakgebieden: van de zin van patenten in tijden van pandemie, over de doeltreffendheid van mindfulness en het belang van duurzaam voedsel, tot de ongekende mogelijkheden van artificiële intelligentie. VOORWOORD OVER DE OORSPRONG VAN DE TIJD Thomas Hertog Relativiteitstheorie, 1915 Georges Lemaître: hoe het begon Ontdekking van de uitdijing, 1927 Het oeratoom Twee paden naar de waarheid Fossiele overblijfselen Kosmogenese Waarnemerschap OVER HET ONTSTAAN VAN PLANEET AARDE Manuel Sintubin Het ontstaan van de planeet Aarde Een madeliefjeswereld Een bewoonde wereld De Aardse thermostaat Planetaire drievuldigheid Bewoonbaarheidsprobleem Een goudlokjeplaneet Epiloog OVER DE OORSPRONG VAN HET LEVEN 63 Bert De Groef 1. Wanneer ontstond het leven? 2. Hoe ontstond het leven? Chemische evolutie 3. Waar ontstond het leven? 4. Hoe ontstond het leven? Van chemische naar biologische evolutie 5. Samengevat HET ONTSTAAN VAN DE MENSELIJKE CONNECTIE Wouter Wolf Inleiding Het unieke gedrag van de mens De uniek menselijke sociale cognitie Gedeelde intentionaliteit De rol van gedeelde intentionaliteit in sociaal gedrag: onderzoek naar gedeelde aandacht en sociale binding De transformatieve rol van common ground in ons sociaal gedrag Collectieve intentionaliteit De transformatieve rol van culturele common ground in ons gedrag Conclusie IS ER VOLDOENDE STEUN VOOR HOOGRISICOONDERZOEK & -ONTWIKKELING? HET mRNA-VERHAAL VOOR CORONAVACCINS Reinhilde Veugelers 1. MRNA-technologie: een gamechanger 2. Onderzoek naar mRNA voor medicijnontwikkeling: een lange en hobbelige weg 3. Ontwikkeling van mRNA-COVID-19-vaccins: een kaskraker 4. Productie en distributie van mRNA-COVID-19-vaccins: een prestatie boven verwachtingen 5. De bedrijven achter de mRNA-COVID-19-vaccins 6. Overheidsfinanciering van mRNA-COVID-19-vaccins 7. Particuliere financiering van mRNA-vaccins 8. MRNA-vaccins: een onvoltooid verhaal 9. De routekaart voor een publiek O&O-beleid voor vaccins GENEZING VAN TYPE 1-DIABETES: WAAR STAAN WE? Chantal Mathieu en Kristina Casteels Moderne therapie van type 1-diabetes Type 1-diabetes, een auto-immune aandoening, maar meer dan een probleem van het afweersysteem Type 1-diabetes, een heterogene ziekte Obstakels op de weg naar preventie en genezing Preventie en genezing: waar staan we? De weg naar genezing: nood aan biomerkers En wat als je al langere tijd type 1-diabetes hebt? Besluit MINDFULNESS: EEN WETENSCHAPPELIJKE REFLECTIE OVER DE HYPE Katleen Van der Gucht Wat is mindfulness? Een historische situering – hoe hebben evidencebased mindfulnessprogramma’s zich ontwikkeld? Wat is de evidentie tot dusver? Wat zijn de onderliggende werkingsmechanismen? Waarom zijn mindfulnessprogramma’s zo populair, en zijn ze voor iedereen geschikt? Hoe verder? AI EN DE TAALVAARDIGHEID VAN DE MACHINE Tim Van de Cruys 1. Inleiding 2. Taalgebruik: een voorbeeld 3. Drie paradigma’s voor taalverwerking 4. Neurale technieken voor taalverwerking 5. Automatische vertaling 6. Beperkingen van het neurale paradigma 7. Conclusie DUURZAAM EN GEZOND VOEDSEL: VOORBIJ DE MYTHES Annemie Geeraerd Ons dagelijks voedsel Duurzame voedselpatronen Levenscyclusanalyse: van een in theorie rechttoe-rechtaanmethode … … naar uitdagende toepassingen Onze dagelijkse eiwitten Voedsel in een bredere context DE VLUCHTELING EN DE LITERAIRE VORM: EMPATHIE, HUMANITARISME EN MENSENRECHTEN Tom Toremans Inleiding: Vluchtelingen en literatuur 1. De humanitaire benadering: literatuur als ‘empathy expander’ 2. De politieke benadering: literatuur en mensenrechten Conclusie HET BOEK JOB: WEERBARSTIG WORSTELEN MET EEN STEEDS ACTUELE VRAAG Pierre Van Hecke Het boek Job: een eerste overzicht Jobs lijden geïntroduceerd Over daden en gevolgen (en de samenhang tussen beide) Jobs vrienden verklaren zijn lijden Job verklaart zijn lijden Job verlangt naar communicatie Kritiek op Jobs vrijpostigheid Excursie: Job in Brabant God aan het woord Jobs laatste woorden Een onverwacht besluit WATER EN LEVEN OP AARDE: SATELLIETEN EN SUPERCOMPUTERS Gabriëlle De Lannoy 1. Belang van water op aarde 2. Hydrologische processen 3. Observaties 4. Modelleren en data-assimilatie OPVOEDEN: OORSPRONKELIJKHEID ZONDER OORSPRONG Joris Vlieghe Inleiding Opvoeden en leren zijn niet identiek Het wezen van opvoeden: liefde voor de wereld en nataliteit Opvoeden voor een nieuwe of een oude wereld? Het hedendaagse innovatiefetisjisme Denken als opnieuw beginnen en als intensifiëring van werkelijkheid Over improviseren en creëren ALAN TURING: VAN ‘WAT IS BEREKENBAARHEID?’ TOT ‘WAT IS ARTIFICIËLE INTELLIGENTIE?’ Karel Van Oudheusden en Philip Dutré 1. Inleiding 2. Logische volmaaktheid versus benaderingen van de werkelijkheid 3. Twistpunten in de wiskunde 4. Turings artikel uit 1936 5. Turings ‘machine intelligence’ 6. Turings directe nalatenschap in de VS 7. Amerikaanse kunstmatige intelligentie 8. Lange leve de ingenieur 9. Besluit LIJST VAN DE AUTEURS