In Kus de aarde met je voeten onderzoekt Deborah de Koning hoe rituelen, zoals wandelen, zin geven aan klimaatverandering en onze verbondenheid met de aarde en religie versterken. Klimaatverandering wordt vaak gezien als een probleem waar we praktische oplossingen voor kunnen bedenken. Maar het roept ook diepere vragen op, zoals hoe we naar de mens en de wereld kijken, voor wie of wat we ons verantwoordelijk voelen, en met wie we ons verbonden voelen. Kunnen levensbeschouwingen ons helpen bij het omgaan met klimaatverandering, en hoe werkt dat dan precies? In het boek bespreekt Deborah de Koning verschillende rituelen die mensen uitvoeren om betekenis te geven aan de klimaatverandering. Vooral rituelen waarbij wandelen een belangrijke rol speelt worden behandeld. De titel van het boek verwijst naar een gedicht van de zenboeddhistische leraar Thich Nhat Hanh (1926-2022) waarin hij spreekt over wandelen als het kussen van de aarde met je voeten. Rituelen hebben altijd een belangrijke functie gehad in samenlevingen. Ze helpen mensen om met emoties om te gaan, gemeenschappen te vormen, relaties te onderhouden en hun tradities te verdiepen. In dit boek gaat het over de rituele ruimte die wordt gecreëerd in reactie op de klimaatverandering. Hierin komen verschillende manieren naar voren waarop mensen rituelen, teksten en voorwerpen gebruiken om betekenis te geven aan een wereld die in rap tempo verandert. Auteur Deborah de Koning is postdoctoraal onderzoeker aan Tilburg University en doet onderzoek naar de relatie tussen religie en klimaatverandering. Daarnaast geeft ze les in hindoeïsme en boeddhisme aan verschillende theologische instellingen. In Kus de aarde met je voeten verkent Deborah de Koning een unieke invalshoek op klimaatverandering, waarbij ze rituelen en zingeving centraal stelt. Het boek biedt een vernieuwend perspectief door de aandacht te richten op de rol van levensbeschouwingen in onze omgang met een veranderende wereld. In plaats van puur praktische oplossingen te zoeken, vraagt de auteur zich af hoe we als mensen betekenis kunnen geven aan de uitdagingen die voor ons liggen. Een belangrijk onderdeel van dit proces is het wandelen, een ritueel dat helpt om ons opnieuw te verbinden met de aarde en onze verantwoordelijkheid tegenover de natuur te herontdekken. Met voorbeelden van rituelen uit verschillende religieuze tradities toont De Koning hoe symbolische handelingen, teksten en voorwerpen ons kunnen ondersteunen bij het vinden van een nieuwe balans in een wereld die voortdurend in beweging is. Dit boek is een inspirerende gids voor iedereen die op zoek is naar dieper begrip van de spirituele en existentiële aspecten van klimaatverandering. Inhoud Voorwoord 9 1. In beweging komen voor het klimaat 15 1.1 Introductie 15 1.2 In beweging komen in tijden van klimaatverandering 18 1.3 Levensbeschouwelijk klimaatengagement en klimaatzingevingsbricolage 23 1.4 Opzet van het boek 31 1.5 Kijken door de ogen van de onderzoeker als olifant 34 Samenvattend 37 2. Methoden van onderzoek en theoretische perspectieven 39 2.1 Introductie 39 2.2 Methoden van onderzoek 43 2.3 Intertekstuele analyse van klimaatzingeving 47 2.4 Intermateriële analyse van klimaatzingeving 55 2.5 Performativiteit, performance en interperformance analyse van klimaatzingeving 64 2.6 Klimaatwandelingen als klimaatrituelen 73 3. Kus de aarde met je voeten: ecoboeddhistische loopmeditatie en zintuigelijke verbinding met de aarde 76 3.1 Introductie 76 3.2 Boeddhisme en looprituelen 78 3.3 Loopmeditatie in westers boeddhisme: kinhin en mindfulnessbeoefening 85 3.4 Loopmeditatie als ecoboeddhistisch ritueel in Nederland 91 3.5 Analyse en relevantie van ecoboeddhistische loopmeditatie in Nederland 103 4. Medenatuur aan het woord in een Laudato Si’-wandeling 109 4.1 Introductie 109 4.2 De (zwijgende) stem van de vier elementen in Laudato Si’ 114 4.3 De Laudato Si’-wandeling in de Bijbelse Tuin te Hoofddorp 121 4.4 Meervoudig verbinden met zuster Moeder Aarde door Eva en de vrucht 125 4.5 Meervoudig verbinden door broeder zon en Ruth in het veld 131 4.6 Meervoudig verbinden door broeder wind in geest en hoogte 136 4.7 Meervoudig verbinden met zuster water door Susanna en de vijver 141 4.8 Analyse van klimaatthema’s in de Laudato Si’-wandeling 144 5. 'De Aarde Klaagt Ons Aan': de lijdende aarde als postseculiere heilige in de klimaatmars in Amsterdam 154 5.1 Introductie 154 5.2 Rooms-katholieke processies en symbolen 157 5.3 Klimaatacties en klimaatgroepen als (para)religie 160 5.4 Beeldspraak en beeldtaal over de aarde in de interreligieuze klimaatviering 164 5.5 Beeldspraak en beeldtaal over de aarde in de klimaatmars 169 5.6 Disrespect voor een lijdende Moeder Aarde 170 5.7 Verantwoordelijkheid nemen door voor de aarde te zorgen 174 5.8 Moeder Aarde als morele instantie in de klimaatmars 176 5.9 De klimaatmars en klimaatzingeving 179 6. Tijdwandelingen: betekenisgeving, zintuigelijkheid en landschapsverbeelding 191 6.1 Introductie 191 6.2 Landschapsverbeelding, landschap als tekst en het voorstellen van andere tijden in het landschap 192 6.3 De Scheppingswandeling, Deep Time Walk en Tegentijdse Tocht 196 6.4 De functies van het landschap in de tijdwandelingen 200 6.5 Het wandelpad als as van verdichte tijd van evolutionaire ontwikkelingen 200 6.6 Landschapselementen als snijpunten van voorgestelde parallelle tijdsperspectieven 205 6.7 Evolutie als verhaal van betekenisgeving in de tijdwandelingen 210 6.8 Tijdwandelingen en zingeving in de klimaatcrisis 218 7. Verder wandelen 223 7.1 Introductie 223 7.2 Bosbaden 223 7.3 Wandelen met Groene Moslims 231 7.4 Forest Church 234 7.5 Futurologisch wandelcollege 240 7.6 Nog een stapje verder 245 8. Klimaatwandelingen, zingeving en rituelen 248 8.1 Introductie 248 8.2 Levensbeschouwelijke klimaatwandelingen: wandelend klimaatthema’s verbinden met levensbeschouwingen 251 8.3 Meervoudige perspectieven op (de) aarde in klimaatwandelingen 254 8.4 Intergenerationele verbinding en (her)verbinding met medenatuur 262 8.5 De relevantie van zintuigelijke ervaringen en plaats in klimaatwandelingen 267 8.6 Het vervolg van de wandeling 270 Noten 272