Wat gebeurt er met militairen wanneer hun professionele rol botst met hun persoonlijke waarden? In Morele ervaringen in de krijgsmacht onderzoekt Sanneke Brouwers de diepgaande morele spanningen waarmee veteranen geconfronteerd worden. Op basis van 25 indringende interviews laat dit boek zien hoe morele dilemma’s – van het uitvoeren van bevelen tot het omgaan met onrecht en geweld – leiden tot gevoelens van machteloosheid, boosheid of miskenning. Dit morele lijden, ook wel moral distress genoemd, raakt niet alleen de militair zelf, maar stelt ook fundamentele vragen aan onze samenleving: over rechtvaardigheid, menselijke waardigheid en de grenzen van gehoorzaamheid. Met een unieke combinatie van theologische reflectie, filosofie en empirisch onderzoek biedt Brouwers inzicht in de morele ambivalenties van het militaire beroep. Het boek pleit voor meer aandacht voor de morele dimensie van militaire missies, zowel binnen de krijgsmacht als in de publieke discussie. Een onmisbare studie voor iedereen die zich bezighoudt met defensie, geestelijke verzorging, ethiek, theologie en de maatschappelijke rol van de krijgsmacht. Wat gebeurt er met militairen wanneer hun professionele rol botst met hun persoonlijke waarden? In Morele ervaringen in de krijgsmacht onderzoekt Sanneke Brouwers de diepgaande morele spanningen waarmee veteranen geconfronteerd worden. Op basis van 25 indringende interviews laat dit boek zien hoe morele dilemma’s – van het uitvoeren van bevelen tot het omgaan met onrecht en geweld – leiden tot gevoelens van machteloosheid, boosheid of miskenning. Dit morele lijden, ook wel moral distress genoemd, raakt niet alleen de militair zelf, maar stelt ook fundamentele vragen aan onze samenleving: over rechtvaardigheid, menselijke waardigheid en de grenzen van gehoorzaamheid. Met een unieke combinatie van theologische reflectie, filosofie en empirisch onderzoek biedt Brouwers inzicht in de morele ambivalenties van het militaire beroep. Het boek pleit voor meer aandacht voor de morele dimensie van militaire missies, zowel binnen de krijgsmacht als in de publieke discussie. Een onmisbare studie voor iedereen die zich bezighoudt met defensie, geestelijke verzorging, ethiek, theologie en de maatschappelijke rol van de krijgsmacht. Inhoud Voorwoord Hoofdstuk 1 Inleiding en probleemstelling 1.1 Inleiding 1.2 Probleemstelling 1.3 Doelstelling 1.4 Vraagstelling 1.5 Centrale concepten 1.6 Het onderzoekmodel 1.7 Leeswijzer Hoofdstuk 2 De militaire organisatie 2.1 De organisatietheorie van Amitai Etzioni 2.2 De militaire organisatie in de praktijk 2.2.1 De krijgsmacht als dwangorganisatie 2.2.2 De krijgsmacht als utilitaire organisatie 2.2.3 De krijgsmacht als normatieve organisatie 2.3 De militaire organisatie volgens Charles Moskos 2.3.1 De ontwikkeling van de krijgsmacht 2.3.2 De veranderende militaire rol 2.4 De Nederlandse krijgsmacht volgens Jacques van Doorn 2.4.1 Van Doorn en de ontwikkeling van de militaire sociologie 2.4.2 Van Doorn en zijn militaire ervaring 2.4.3 De Nederlandse krijgsmacht 2.5 Samenvatting Hoofdstuk 3 De professionele rol 3.1 Rol als handelingstheoretisch concept 3.1.1 Drie benaderingswijzen 3.1.2 Roltransitie 3.1.3 Rolspanning 3.2 Het symbolisch interactionisme 3.2.1 Charles Horton Cooley 3.2.2 George Herbert Mead 3.2.3 Erving Goffman 3.2.3.1 Stigmatisering in de militaire context 3.2.3.2 Stigmasymbolen 3.2.3.3 Het stigma van held, slachtoffer of patiënt 3.3 De professionele rol in de militaire praktijk 3.3.1 Rolhantering 3.3.2 Roltransitie 3.3.3 Professionele rolspanning 3.4 Moral distress als rolspanning 3.4.1 Moral injury 3.4.1.1 Verschillende definities van moral injury 3.4.1.2 Moral injury en PTSS 3.4.2 Moral distress 3.4.3 Moreel lijden en het rolbegrip 3.4.4 Reflectie op de concepten moral injury en moral distress 3.5 Oplossingen voor een militair rolconflict 3.6 Samenvatting Hoofdstuk 4 Een ethisch kader om moral distress te beoordelen 4.1 Rechtvaardiging van geweld als morele zelfafmelding 4.2 Butler over morele kwetsbaarheid 4.3 Ricœur over moreel oordelen 4.3.1 Narratieve identiteit 4.3.2 Drie fasen van het goede leven 4.3.3 Drie morele dimensies om te toetsen 4.4 Korsgaard over moreel zelfbestuur 4.4.1 Handelen als basis van de identiteit 4.4.2 Praktische identiteiten 4.4.3 Normatief zelfbestuur 4.4.4 Het beperkte zelfbestuur van de militair 4.5 Honneth over morele erkenning 4.5.1 De strijd om erkenning 4.5.2 Verschillende niveaus van erkenningsrelaties 4.5.3 Erkenningsrelaties in de militaire context 4.6 Halík over morele levensovertuiging 4.6.1 Verwonding en het christendom 4.6.2 Geloof als werkhypothese 4.6.3 De kerk als veldhospitaal 4.6.4 Het religieus motief in de militaire context 4.7 Samenvatting Hoofdstuk 5 Onderzoeksopzet 5.1 Onderzoeksmethodologie 5.2 Operationalisering 5.3 De ethische toestemmingsprocedure 5.4 Onderzoekspopulatie 5.5 Empirisch onderzoek Hoofdstuk 6 Onderzoeksrapportage 6.1 Analysestrategie 6.2 Affectprofiel 6.3 BOX 1: Uitzendervaring met de meeste negatieve gevoelens 6.3.1 Analyse van de negatieve waardegebieden 6.4 BOX 2: Negatieve ervaringen die zich kenmerken als moral distress 6.4.1 Analyse van de ervaringen van moral distress 6.5 BOX 3: Wordt de moral distress veroorzaakt door een rolconflict? 6.5.1 Analyse van de drie morele dimensies van het rolconflict 6.6 Drie verschillende rolconflicten onderscheiden 6.6.1 BOX 4A: De veteraan in de rol van dader 6.6.1.1 Analyse van de veteraan in de rol van dader of slachtoffer 6.6.2.1 Analyse van de veteraan als (gefaalde) helper 6.6.3 BOX 5: De veteraan in de rol van kameraad, bondgenoot of overlever 6.6.3.1 Analyse van de veteraan als kameraad, bondgenoot of overlever 6.6.4 BOX 6A: De relatie tussen de militaire en de persoonlijke rol 6.6.5 BOX 6B: Het algemeen ervaren als burger en als militair 6.6.6 BOX 6C: Het verband tussen de militaire rol en zelfconstitutie 6.6.6.1 Analyse van de relatie tussen de persoonlijke en de militaire rol 6.7 Morele strategieën 6.7.1 BOX 7: Ervaringen van eigen regie binnen de militaire organisatie 6.7.1.1 Analyse van de rolstrategie eigen regie 6.7.2 BOX 8: Ervaringen van erkenning 6.7.2.1 Analyse van de ervaringen van (gemiste) erkenning 6.8 BOX 9: Waardegebieden met de hoogste positieve affecten 6.8.1 Analyse van de positieve waardegebieden 6.9 BOX 10: Ervaringen van morele betrokkenheid 6.9.1 Analyse van ervaringen van morele betrokkenheid 6.10 Samenvatting Hoofdstuk 7 Evaluatie en conclusie 7.1 Beantwoording van de hoofdvraag 7.2 Evaluatie van de doelstelling 7.3 Vervolg: moral debrief en de rol van de DGV 7.4 Discussie 7.4.1 De krijgsmacht als organisatie 7.4.2 De militaire rol 7.4.3 Drie morele dimensies 7.4.4 Normatief zelfbestuur 7.4.5 Erkenning 7.4.6 De morele levensovertuiging 7.5 Evaluatie onderzoeksaanpak 7.6 Onderzoekstekorten Samenvatting Summary Literatuurlijst Bijlagen